Ada Dudkiewicz
Senior Consultant
Zespół zarządzania projektami CIVITTA Polska
W pierwszym kwartale 2023 r. w Polsce została oficjalnie zainaugurowana unijna perspektywa finansowa na lata 2021-2027 i tym samym ruszyły długo wyczekiwane pierwsze nabory wniosków. To dobry moment na krótkie podsumowanie najważniejszych unijnych dokumentów dotyczących funduszy oraz zmian, które niesie za sobą nowe rozdanie.
Dla polityki spójności w okresie programowania 2021-2027 został przyjęty pakiet rozporządzeń, na który składają się:
Wymienione dokumenty w większości kontynuują cele i zasady funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Utrzymana została zasada, że środki mają służyć niwelowaniu różnic społeczno-gospodarczych pomiędzy gospodarkami państw członkowskich i przyczyniać się do zwiększania spójności całej Unii Europejskiej.
To, co jest warte podkreślenia, to zwiększony nacisk na działania klimatyczne, przyczyniające się do osiągnięcia ogólnego celu klimatycznego oraz na cyfryzację. Takie działanie stanowi zmianę względem perspektywy finansowej na lata 2014-2020 i jest konsekwencją podejmowanych przez Unię działań w zakresie transformacji zeroemisyjnej i cyfrowej czy migracji i bezpieczeństwa społecznego.
Analizując budżet przeznaczony na poszczególne programy, można zauważyć uelastycznienie zasad jego podziału na wypadek wystąpienia nieoczekiwanych okoliczności, co jest efektem pandemii COVID-19. Do budżetu dodano podrozdział obejmujący wspieranie wartości, na których opiera się UE (podobne rozwiązanie było stosowane w poprzedniej perspektywie), a także wzmacnianie odporności państw członkowskich i Unii jako całości wobec potencjalnych niespodziewanych wydarzeń kryzysowych, co stanowi novum i zabezpieczenie na wypadek nieprzewidzianych zdarzeń. Artykuł 20 rozporządzenia ogólnego wprowadza mechanizm środków tymczasowych dotyczących wykorzystania funduszy w odpowiedzi na wyjątkowe lub nadzwyczajne okoliczności.
Inne zmiany, które zwracają szczególną uwagę w kontekście realizacji projektów unijnych przez beneficjentów i rozliczania dofinansowania, zostały wymienione poniżej.
W motywach zostało podkreślone, że zarówno instytucje zarządzające, jak i beneficjenci powinni zwiększać świadomość społeczną na temat osiągnięć uzyskanych dzięki unijnemu finansowaniu. W tym celu zostanie wprowadzony wspólny portal internetowy, służący informowaniu o otrzymanym wsparciu. W Polsce została podtrzymana polityka wspólnej wizualizacji dla wszystkich programów. Warto podkreślić, że w nowej perspektywie została wprowadza możliwość anulowania części wsparcia w związku z nieprzestrzeganiem wymogów dotyczących komunikacji i oznaczania projektów. Szczegółowe informacje na temat nowych zasad promocji znajdują się w artykule: „Zmiany w zakresie realizacji obowiązków informacyjno-promocyjnych w nowej perspektywie finansowej”.
Utrzymane zostały, znane już z poprzedniego okresu, formy wsparcia udzielane beneficjentom w postaci dotacji, instrumentu finansowego, nagrody bądź ich kombinacji. Natomiast wsparcie w formie pomocy zwrotnej w nowej perspektywie finansowej na lata 2021–2027 zostało zastąpione przez dotację warunkową. Więcej o dotacji warunkowej piszemy w artykule „Na czym polega dotacja warunkowa w programie FENG?”.
Zasady te zostały unormowane w przepisach art. 63 i 64 rozporządzenia ogólnego i utrzymały one większość zasad znanych z poprzedniej perspektywy. Do najbardziej istotnych zmian należy rezygnacja z przepisów dotyczących projektów generujących dochód (zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu realizacji projektu) oraz odmienne uregulowania dotyczące kwalifikowalności podatku VAT.
W przypadku podatku VAT sposób jego ujmowania w kosztach kwalifikowanych został uzależniony od kosztów całkowitych projektu. Dla projektów o wartości całkowitej powyżej 5 mln EUR została utrzymana zasada, że podatek VAT może stanowić wydatek kwalifikowalny, pod warunkiem że beneficjent nie ma możliwości odzyskania go na gruncie przepisów prawa krajowego. Natomiast w odniesieniu do pozostałych projektów, podatek VAT może stanowić co do zasady koszt kwalifikowalny. Warto w tym miejscu podkreślić, że konsekwencją przyjętego rozwiązania jest konieczność uwzględnienia w całkowitej wartości projektu zarówno podatku VAT (co podkreśla się w przepisie), jak również wydatków niekwalifikowalnych.
Należy zwrócić uwagę, że dopuszczono możliwość zmiany daty kwalifikowalności wydatków w ramach programów, jeżeli są one powiązane z reagowaniem na klęski żywiołowe. W takich sytuacjach można ustalić, że kwalifikowalność wydatków rozpoczyna się od daty wystąpienia klęski żywiołowej.
W kwestii przekazania dofinansowania beneficjentom nastąpiło skrócenie czasu z 90 do 80 dni od złożenia wniosku o płatność. Rozporządzenie przewiduje wyjątki od tej zasady.
Z kolei w przypadku zasad dotyczących okresu trwałości na szczególną uwagę zasługują dwie zmiany. Po pierwsze, nastąpiła zmiana w warunku dotyczącym przeniesienia działalności. W okresie trwałości beneficjent nie może przenieść działalności produkcyjnej poza region na poziomie NUTS 2, w którym zostało udzielone wsparcie, co w przypadku Polski oznacza ograniczenie do województwa. Druga zmiana polega na likwidacji dodatkowego warunku dotyczącego zakazu przeniesienia działalności poza obszar UE w okresie 10 lat od płatności końcowej na rzecz beneficjenta.
Podsumowując, należy pamiętać, że przepisy rozporządzeń unijnych stosuje się bezpośrednio. Jednakże większość z nich zostanie doprecyzowana i rozbudowana w prawie krajowym – ustawach i wytycznych, które ujednolicą procedury stosowane w realizacji programów unijnych. Analizując wprowadzone zmiany, można uznać, że nie są one spektakularne, choć kilka inicjatyw wydaje się szczególnie wartych uwagi, jak np. dotacja warunkowa, a kilka może spowodować nieprzyjemne pokontrolne konsekwencje w przypadku nie odnotowania ich przez beneficjentów, jak np. zmiany w zasadach promocji czy przenoszenia działalności w okresie trwałości.
Rozporządzenie ogólne zawiera także ciekawe informacje na temat sprawozdań przekładanych do KE – jednak więcej informacji o tym zagadnieniu oraz o wskaźnikach wraz z monitorowaniem postępów przybliżymy w kolejnym artykule.
